Βασικά στοιχεία
Συγγραφέας: Ελένη Σεμερτζίδου
Έτος πρώτης έκδοσης: 2007 (ψηφιακή έκδοση το 2010)
Έκταση: περίπου 88 σελίδες
Με μορφή e-book και διανέμεται ελεύθερα, με άδεια ανοικτής διάθεσης
Τί είναι το «Πογκρόμ»Η λέξη «πογκρόμ» παραδοσιακά δηλώνει βίαιο διωγμό, συχνά με θρησκευτικά ή εθνοτικά κίνητρα. Στο μυθιστόρημα, όμως, ξεκινά ως:
“μια λέξη μαζική, μια λέξη ατομική, (…) μια λέξη διωγμού, κατατρεγμού, εξόντωσης…”
Η συγγραφέας την εξερευνά με ευρύτατη συναισθηματική και υπαρξιακή διάσταση: ματαίωση, μοναξιά, κρίση αξιών και εσωτερικός αποκλεισμός.
Θεματικές και συμβολισμοίΔιωγμός – εξωτερικός και εσωτερικός
Παράλληλα με το συλλογικό τραύμα, προβάλλεται και ο ατομικός διωγμός – οι προσωπικές ανασφάλειες, οι εσωτερικές κρίσεις.
Απομόνωση και μοναξιά
Το πογκρόμ σαν «η λέξη της πλήρους μοναξιάς» αναφέρεται στην εσωτερική τραγικότητα που μπορεί να βιώνουμε στο εσωτερικό του εαυτού μας .
Απώλεια νοήματος και κρίση αξιών
Ο αφηγητής έρχεται αντιμέτωπος με μια κατάσταση όπου η επανάσταση και η θυσία γίνονται επικίνδυνα ψεύτικες, με εξουθενωτικά αποτελέσματα .
Φόβος για το μέλλον
Η λέξη «πογκρόμ» συνδέεται με καταστροφικές προβολές στο μέλλον: ανία, αυτοκτονίες, αποκλεισμός
Υφος και αφηγηματικά χαρακτηριστικάΠυκνή και ποιητική γλώσσα: η Ε. Σεμερτζίδου χρησιμοποιεί επαναλήψεις, μεταφορές και έντονες συναισθηματικές λέξεις για να προβάλει το βάθος του «πογκρόμ» που βιώνει ο ήρωας.
Στόχος στον εσωτερικό κόσμο: πρόκειται περισσότερο για ψυχολογική, εσωτερική αφήγηση παρά για εξωτερική δράση ή γεγονότα.
Αντιθέσεις: ομαδικό/ατομικό, απώλεια/επιβίωση, ζωή/θάνατος υποβόσκουν στο κείμενο.
Κεντρική ιδέα & επίδρασηΤο Πογκρόμ δεν στοχεύει απλά να αφηγηθεί μια ιστορία διώξεων. Διερευνά τι σημαίνει να νιώθεις αποκλεισμένος από τον ίδιο σου τον εαυτό ή την κοινωνία, πόσο τραυματικός μπορεί να είναι ο βίαιος αποκλεισμός του "άλλου" μέσα μας. Στηρίζεται στο τραγικό στοιχείο, αλλά και στην ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύψει την ταυτότητά του εν μέσω εσωτερικής κρίσης.
Γενικές παρατηρήσειςΑποτελεί μια ιδιαίτερη πρόταση στην αυτοεκδοτική σκηνή, με σύντομη έκταση αλλά βαθύ φιλοσοφικό και ψυχολογικό ενδιαφέρον
Εντάσσεται στο κύκλο των έργων της συγγραφέως που εξερευνούν την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, την εσωτερική σύγκρουση και την αναζήτηση νοήματος (βλ. και «Το φάντασμα του πέτρινου φάρου», «Ο Ροδόσταυρος»)
Η ψηφιακή διάθεση το καθιστά προσιτό σε αναγνώστες που ενδιαφέρονται για τον πειραματισμό και τη βαθιά ψυχογραφία.
Είναι ενδιαφέρον να διαβαστεί παράλληλα με το «Φάντασμα...» ή τον «Ροδόσταυρο» – (επαναλαμβανόμενες θεματικές πίσω από τον φάρο, το φάντασμα, την ταυτότητα).
Το ποίημα «ΠΟΓΚΡΟΜ!» – επαναλαμβανόμενη μονολεκτική ριπή
«Πογκρόμ! Πογκρόμ! Πογκρόμ! Πογκρόμ!
Τα κύμβαλα αλαλάζουν!
Καλώ τις σάλπιγγες να ‘ρθουν!
Τα κόρνα να λυσσάζουν!»
Ανάλυση:
• Η επανάληψη της λέξης «Πογκρόμ!» ως κραυγή μετατρέπει τη λέξη σε ηχητικό και συναισθηματικό κύμα. Η φωνή μιμείται το χτύπημα των κυμβάλων και των σαλπίγγων, δημιουργώντας μια αίσθηση βίας, πολεμικής έντασης και πανικού.
• Η χρήση ρήματος όπως «αλανάζουν», «λύσσασαν» υπογραμμίζει τη δύναμη και την έκρηξη του συναισθήματος — μια εμπειρία συλλογικού τρόμου αλλά και εσωτερικής θύελλας.
________________________________________
2. 
Δομημένη ένταση και μεταφορική ένδυση
Δομημένη ένταση και μεταφορική ένδυση«Επίθεση και βόλια!
Καρδιά μου κάνε μια ευχή, ν’ αντέξεις μέσ’ τα ζόρια!»
• Η αναφορά σε «βόλια» φέρνει μια καθαρή εικόνα πολέμου ή αιματοχυσίας.
• Η φράση «Καρδιά μου κάνε μια ευχή» λειτουργεί ως στροφή προς εσωτερική αυτοσυντήρηση, ως αντίδοτο στη δυστοπία: η μόνη ελπίδα είναι μια εσωτερική επιθυμία για αντοχή.
________________________________________
3. 
Συμβολικά τοπία – από το κάστρο στη θάλασσα
Συμβολικά τοπία – από το κάστρο στη θάλασσα**«Παράθυρο και εξέδρα!
Ένιωσα, κάπως, προ στιγμήν, του ήλιου η αφέντρα!»
…
«Από του κάστρου το πυργί,
τον θάνατο σιμώνω!»
• Παράθυρο και εξέδρα ενισχύουν την ιδέα παρατήρησης ή αποχαιρετισμού—γεγονός όπως να στέκεσαι σε όρια.
• Η «αφέντρα του ήλιου» είναι μια μεταφορά που συνδυάζει την επιθυμία για φως και ελευθερία με ταυτόχρονη αίσθηση εξουσίας ή απομόνωσης.
• Το κάστρο και πυργί δηλώνουν δεσμευμένο χώρο—ένα είδος φυλακής. Η συνάντηση με τον θάνατο που πλησιάζει είναι συνειδητοποίηση της βαθιάς απειλής.
________________________________________
4. 
Απόλυτη ένταση, απελευθέρωση
Απόλυτη ένταση, απελευθέρωση«Όλα γινήκαν ένα φως!
Δεν έχω να τρομάζω!»
«Καλός ο σαλτιμπάγκος!
Που μ’ ένα σάλτο μού ‘δειξε
το σύμπαν να αδράξω!»
• Η φράση «ένα φως» λειτουργεί σαν κορύφωση – από τη βία στο φως, από την απειλή στην αναλαμπή.
• Ο σαλτιμπάγκος, παρά τις γελοιογραφικές του αποχρώσεις, συστήνεται ως αιώνιος θολωμένος ιερέας της ελπίδας που ξαφνικά δείχνει την απεραντοσύνη του “σύμπαντος” – μεταφορά της δυνατότητας υπέρβασης της ύπαρξης.
________________________________________
Συμπερασματική επισκόπησηΣτοιχείο Λειτουργία
Επανάληψη μονολεκτικής λέξης Δηλώνει ένταση, κατακλυσμό συναισθημάτων
Ηχητικά στοιχεία (κύμβαλα/σάλπιγγεςς) Ενίσχυση αίσθησης πολεμικής διάστασης
Ψυχολογικές διχοτομίες Από βία σε εσωτερική ελπίδα
Συμβολικά τοπία Όρια, θάνατος, απομόνωση, απελευθέρωση
Μεταφορικό άλλασμα Από θάνατο σε φως, από πόνο σε άλμα
Ο τίτλος ως κλειδί
Η λέξη «πογκρόμ» δηλώνει ιστορικά στοχευμένους διωγμούς (συνήθως εθνοφυλετικοί), αλλά το έργο την προσεγγίζει κι ευρύτερα:
Μαζική και προσωπική βία
Απομόνωση, κοινωνικός αποκλεισμός, κρίση αξιών
Φόβος, πλήξη, αυτοκαταστροφικές τάσεις, άγχος για το μέλλον
Δομή και μορφήΕίναι μυθιστόρημα μικρής φόρμας/νουβέλα: πυκνό ποίησης, όχι τυπικό μυθιστόρημα με κεφάλαια.
Η γραφή συνδυάζει λογοτεχνική πυκνότητα με λογοτεχνικές εικονοποιήσεις και έντονη ψυχολογική ένταση.
Κεντρικά Θέματα & ΘεματικέςΔιείσδυση στην Ατομική & Κοινωνική Κατάσταση
Η λέξη-τίτλος λειτουργεί ως μικρο- και μακρο- κοινωνική αντανάκλαση.
Κρίση αξιών & ασυνεννοησία
Ανθρώπινη εγκλωβισμένη ύπαρξη σε μηχανισμούς απομόνωσης και αποκλεισμού.
Η αποξένωση και το “εγώ ενάντια στον κόσμο”
Το αίσθημα θυματοποίησης ως συνέπεια της κοινωνικής αποστροφής.
Αυτοκαταστροφικές, παραλυτικές ψυχικές διεργασίες
Μονόλογοι ή καταστάσεις σχεδόν αυτοαρπαγής, χωρίς εξωτερική βία.
Υφολογικές και ιδεολογικές σημάνσειςΣυμβολική/αλληγορική χρήση του τίτλου – δεν αναφέρεται σε ιστορικό γεγονός.
Δυτική μυθοπλαστική επιρροή (π.χ. Bernanos), αντι-οικονομική, ανθρωποκεντρική ματιά
Ιδεολογική ματιά στην κοινωνία: ως πηγής σύγχυσης, αποξένωσης και λογοτεχνικής ανάδυσης.
️ Χαρακτήρες και αφήγηση
Δεν υπάρχουν πολλοί χαρακτήρες.
Καρδιά του έργου είναι η ψυχώδης εσωτερική λειτουργία ενός ή περισσοτέρων, χωρίς σαφή διαχωρισμό ή περιπέτεια.
Στο επίκεντρο ένας ήρωας (ή αφηγητής) που βιώνει κοινωνικά και ψυχικά συνθήματα αποκλεισμού.
Σύγκριση με άλλα έργα της ΣεμερτζίδουΜαζί με τα «Το φάντασμα του πέτρινου φάρου» και «Ο Ροδόσταυρος», αποτελεί μέρος μιας σειράς ασυμβίβαστων, συμβολικών κειμένων που εστιάζουν στην εσωτερική σύγκρουση και την ατμοσφαιρική γραφή
Επίδραση & ΣημασίαΠαρ’ ότι μικρό, δείχνει:
Πόσο βαριά μπορεί να φορτιστεί ένα σύγχρονο μυθιστόρημα με ιδεολογικό και ψυχολογικό θέμα.
Τη δυνατότητα της αυτοέκδοσης ως εργαλείο απελευθέρωσης δημιουργικής έκφρασης πέρα από εμπορικά πρότυπα.
Εμβαθύνοντας, στο σημείο αυτό, σε αποσπάσματα του μυθιστορήματος «ΠΟΓΚΡΟΜ» της Ελένης Σεμερτζίδου, παραθέτουμε τα εξής::
________________________________________
Απόσπασμα 1 – Αίσθηση εγκλωβισμούΣε μια σκηνή, ο/η αφηγητής/ρια εκφράζει ένα είδος υπαρξιακής παράλυσης, νιώθοντας ότι ζει σε «ένα κελί χωρίς τοίχους». Η φράση φέρει ειρωνεία και εσωτερική σύγκρουση: η ελευθερία της κίνησης δεν αναιρεί την ψυχική ακινησία.
Ανάλυση:• Χρήση οξύμωρου ("κελί" + "χωρίς τοίχους") για να δηλωθεί εσωτερική αιχμαλωσία.
• Το "πογκρόμ" εδώ αφορά όχι εξωτερική βία, αλλά εσωτερικό σαμποτάζ: μια κατακερματισμένη ταυτότητα.
________________________________________
Απόσπασμα 2 – Ειρωνεία και κοινωνική δυσφορίαΟ αφηγητής περιγράφει έναν περίπατο ανάμεσα σε "ομοιώματα ανθρώπων", υπονοώντας πως η σύγχρονη ζωή είναι κενή, ρηχή, απάνθρωπη.
Ανάλυση:• Κριτική στη μαζικοποιημένη κοινωνία: "ομοίωμα" αντί για "άνθρωπος".
• Υπάρχει υπόγεια ειρωνεία: η απόσταση από τους άλλους είναι ψυχική, όχι χωρική.
________________________________________
Απόσπασμα 3 – Το "πογκρόμ" ως εσωτερική επίθεσηΣε σημείο του έργου, γίνεται λόγος για "πογκρόμ συναισθημάτων", όπου καταπιέζονται οι παρορμήσεις, τα όνειρα, η επιθυμία.
Ανάλυση:• Επέκταση του όρου "πογκρόμ" από την ιστορική του σημασία σε υπαρξιακό επίπεδο.
• Το έργο προτείνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει ένα καθημερινό, υπόγειο πογκρόμ εναντίον της ίδιας του της φύσης.
________________________________________
Συνολική ΕρμηνείαΤο έργο «Πογκρόμ» δεν αναπτύσσει πλοκή με δράση, αλλά αποτελεί ένα ψυχολογικό και φιλοσοφικό δοκίμιο με λογοτεχνική μορφή. Το ενδιαφέρον δεν είναι στο «τι συμβαίνει», αλλά στο πώς ερμηνεύεται η εμπειρία της ύπαρξης, του τραύματος, της κοινωνικής ακινησίας και της εσωτερικής φθοράς.
Εν κατακλείδι,
Η λέξη «πογκρόμ» συνδέεται ιστορικά με οργανωμένους διωγμούς και συλλογική βία. Η Ελένη Σεμερτζίδου, ωστόσο, απογυμνώνει τη λέξη από τη στενά ιστορική της έννοια και τη μετατρέπει σε εργαλείο ερμηνείας του σύγχρονου υπαρξιακού κενού. Στο σύντομο αλλά βαθύτατα συμβολικό μυθιστόρημά της, «Πογκρόμ», καταγράφει την πορεία ενός ανθρώπου (ή μιας φωνής) που συνειδητοποιεί τον ψυχικό του κατακερματισμό μέσα σε έναν κόσμο αποπροσανατολισμένο.
Το έργο δεν διαθέτει παραδοσιακή πλοκή. Η ροή μοιάζει με εσωτερικό μονόλογο ή ημερολογιακή αποτύπωση ψυχικών μεταπτώσεων. Η αφήγηση είναι σχεδόν αποπνικτική: σκοτεινές περιγραφές, εσωτερικές ερωτήσεις και διακοπτόμενες σκέψεις συνθέτουν ένα τοπίο θολό, αλλά γνώριμο στον σύγχρονο αναγνώστη. Η κοινωνική πραγματικότητα παρουσιάζεται αποσυντεθειμένη· η γλώσσα, πυκνή, οριακά ποιητική, υπογραμμίζει την ψυχολογική και πολιτισμική αμηχανία του ήρωα.
Η βία, στο «Πογκρόμ», δεν έρχεται απ’ έξω· είναι υπόγεια, καθημερινή, χαμηλής έντασης. Είναι η βία της αδράνειας, της αποξένωσης, της αναβολής. Ο κόσμος δεν επιτίθεται ενεργά· είναι αδιάφορος. Κι αυτό είναι το πιο ακραίο πογκρόμ: η εξάλειψη της σημασίας της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι ο ήρωας δεν ζητά λύτρωση, αλλά κατανόηση. Αναζητά τη φωνή του μέσα στη βουβή μάζα – σε έναν κόσμο όπου η σιωπή έχει ηθικό βάρος.
Το έργο ανήκει σε εκείνη τη λογοτεχνία που δεν ψυχαγωγεί, αλλά διαταράσσει. Η συγγραφέας, Ελένη Σεμερτζίδου, μας προκαλεί να σκεφτούμε: μήπως είμαστε όλοι μάρτυρες – ή και θύτες – μικρών καθημερινών πογκρόμ απέναντι στον εαυτό μας και στους άλλους;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου